Hoezo toch die overweldigende angst bij chronische slapeloosheid?

We weten allemaal dat ontspanning slaap rustig uitnodigt en dat alertheid slaap op afstand houdt. En toch ervaren we, bij langdurige slaapproblemen, soms een behoorlijke spanning omtrent slapen. Hoe zit dat toch? Waarom werkt dit proces zichzelf zo tegen?

Spanning bouwt zich op naarmate de avond vordert richting bedtijd, overdag omdat we ontzettend moe zijn, en ’s nachts wanneer we wakker liggen. Daarnaast is er spanning over de consequenties van de volgende dag. Deze spanning houdt ons vast in de vicieuze cirkel van slapeloosheid. Het is de kern van chronische slapeloosheid. We saboteren onbedoeld en onbewust ons eigen natuurlijke slaapvermogen.

Langzaam maar zeker kan die spanning veranderen in angst. Ik ervoer destijds dat angst de volledige regie overnam en de complete macht over mij kreeg. Dit was een angst die ik totaal niet kende, vooral omdat deze zo intens was en er, realistisch gezien, geen echte aanwijsbare of concrete dreiging was.

Het is een verwonderlijke contradictie wanneer je inziet dat je dit ongewild zelf doet en het zich binnenin jou afspeelt. Maar deze contradictie biedt juist een opening. Omdat dit proces zich in onszelf bevindt, is het ook beïnvloedbaar door onszelf. Wat we hebben opgebouwd, kunnen we ook weer afbouwen – ondanks dat het een onmogelijke opgave lijkt wanneer je er middenin zit.

Maar hoe ontstaan deze spanning en angst, en waarom voelen ze zo intens?

1. De effecten van slaaptekort op het brein
   Het wakkere brein in de nacht is allesbehalve hoopgevend of vrolijk. Daarnaast veranderen er fysiologische functies in ons brein bij opgestapeld slaaptekort. (Schrik niet – dit is niet blijvend en kent een krachtig zelfhelend vermogen!). Optimisme en relativering worden lastiger. We missen de mentale veerkracht om met positieve energie met het slaapprobleem en de bijkomende symptomen om te gaan. Hierdoor vormen onze gedachten gemakkelijk een negatieve mening over de situatie, en daar ligt een valkuil: we houden ons eraan vast.
2. De kracht van herhaling
   Iedere 24 uur worden we geconfronteerd met hetzelfde probleem. Ondanks al onze pogingen om beter te slapen, ervaren we telkens weer teleurstelling. Veel mensen blijven lang zelf dokteren, waarbij ze onbewust de oplossing in de verkeerde hoek zoeken. De constante teleurstellingen stapelen zich op, en door de kracht van herhaling werkt dit proces juist tegen ons en tegen onze slaap.
3. Het willen fixen van problemen
   Het menselijke brein wil problemen per se oplossen. Hierdoor gaan we actief op zoek naar een oplossing. Ons probleemoplossende brein staat in de actiestand – in de weerstand. We vechten ergens tegen, wat alertheid veroorzaakt en slaap op afstand houdt. Door dit te doen, geven we onbewust het signaal aan ons onderbewustzijn dat er gevaar dreigt. Op den duur associeert ons onderbewustzijn slaap met spanning, wat kan leiden tot angst.

Daarnaast spelen zelfverwijt en het gevoel van eenzaamheid in de problematiek een rol. Ook hebben achteloze berichten in de media een negatieve invloed. Schrijvers zonder kennis van chronische slapeloosheid onderschatten vaak de impact en dragen met hun onjuiste informatie bij aan angst. Dat zou verboden moeten worden – en dan druk ik me nog zacht uit. Vermijd dit soort informatie zoveel mogelijk.

Slaap als een natuurlijk proces

Slaap is een neurofysiologisch proces dat zichzelf van nature regelt. We hoeven ons er minder mee te bemoeien. Het is niet nodig om onze angstige, slaapgerelateerde gedachten altijd te geloven. Kun je proberen er wat minder waarde aan te hechten? De bijkomende emoties en fysieke sensaties zijn slechts uitingen van het onderbewustzijn, dat is gaan geloven dat slapen spannend is. Het is veilig om deze gevoelens te ervaren en er kalm op te reageren.

Het antwoord op de spanning is om deze stap voor stap de gelegenheid te geven om te ontrafelen en te ontzenuwen. Dit is mogelijk! Door op een andere, vriendelijke manier naar jezelf, naar de wakkere uren en naar de consequenties daarvan te kijken en te handelen, kun je dit omkeren. Het is echt omkeerbaar!

Dit artikel is geschreven door slaap- en ervaringsdeskundige Eef Swillens. Meer informatie over de persoonlijke begeleiding die zijn kan bieden is te vinden op haar website: slaaptruste.nl