Een vloek of een zegen: als slapeloze nachten terugkeren…

Regelmatig krijg ik vragen van mensen die al een dieptepunt in hun slapeloosheid hebben doorgemaakt, maar toch nog af en toe te maken krijgen met nare nachten. Het kan voelen alsof je weer helemaal terug bij af bent. In werkelijkheid overkomt dit bijna iedereen die een periode van chronische slapeloosheid achter zich heeft. Dit is een normaal onderdeel van het herstelproces, zelfs als de hevigste periode al een tijd achter je ligt. Laat je hierdoor niet ontmoedigen.

Zo’n nacht kan direct aanvoelen alsof de slapeloosheid volledig is teruggekeerd. De zorgen en spanningen over het wakker liggen nemen je weer volledig in beslag, net zoals toen. Dit kan leiden tot een verhoogde spanning en zelfs angst, waardoor je de fysieke sensaties en de machteloosheid opnieuw ervaart. Toch betekent dit niet dat je terug bij af bent. Integendeel, juist vanuit de vooruitgang die je al hebt geboekt, kun je deze ervaring in een ander licht zien.

Waarom gebeurt dit?

Een plotselinge slechte nacht kan te maken hebben met hoe je brein en zenuwstelsel onderbewust reageren op een gevoel van controleverlies of onveiligheid. Dit kan een stressreactie veroorzaken: je lichaam wordt alert, je hoofd onrustig. Vervolgens slaan alle interne alarmbellen aan – er is iets mis! – waardoor spanning en langdurig wakker liggen het gevolg zijn. Op dat moment voelt de waakzaamheid sterker dan de slaapdruk waarvan je dacht dat die voldoende was om lekker in slaap te vallen.

Dat deze ervaring zo intens aanvoelt, komt door het krachtige geheugen van ons oerbrein. Het heeft als taak ons veilig te houden en herinnert zich hoe zwaar de slapeloze nachten ooit waren. Destijds wilde je koste wat kost vermijden om wakker te liggen, en je hebt je er met alles wat je in je had tegen verzet. Hierdoor associeert je brein dit huidige, incidentele wakker liggen direct met die moeilijke periode. Vervolgens komen de bekende gedachten en sensaties op gang, en grijpt de oude ‘slaapangst’ zijn kans om weer de overhand te krijgen.

Maar is die waarschuwing nog wel nodig, nu je al zoveel vooruitgang hebt geboekt?

De kans om anders te reageren

Juist op dit soort nachten krijg je de kans om oude, pijnlijke ervaringen op een nieuwe manier te benaderen. Want wat is het eigenlijk? Is het gewoon een mindere nacht, zoals iedereen die weleens heeft? Of is het vooral je reactie op de signalen van je oerbrein die deze nacht zwaarder maakt dan nodig?

Je reactie op deze alarmsignalen is bepalend. Zie je dit als een terugval? Of als een oefening om je interne alarmbellen te dimmen? Dit is het moment waarop je leervermogen op de proef wordt gesteld.

• Wat was voor jou de meest helpende, verzachtende reactie?
• Hoe kon je eerder paniek vermijden in dit soort situaties?
• Hoe kun je het wakker liggen nu kalm en zonder angst doorstaan?

Het is belangrijk om het alarmsysteem niet klakkeloos te geloven en zo de spanning onnodig te versterken. Soms is er een simpele, onschuldige reden waarom je slecht slaapt – iets wat bij iedere goede slaper weleens voorkomt. In plaats van deze ervaring als bedreigend te zien, kun je het beschouwen als een kans om je nieuwe inzichten en vaardigheden toe te passen. Je kunt je brein laten merken dat het allemaal niet zo hoog hoeft op te lopen en dat er geen echte dreiging is. Misschien is het ongemakkelijk, maar het is niet gevaarlijk.

We hebben destijds onbewust een angstreactie ontwikkeld op wakker liggen. Nu is het moment om bewust een kalme, ontspannen reactie te cultiveren en te versterken.

Een andere blik op slapeloze nachten

Terugkerende slapeloosheid kun je zien als een oefening – en misschien zelfs als een kans. Een kans om nieuw, mild en helpend gedrag te versterken. In de loop van de tijd zul je merken dat een mindere nacht je steeds minder raakt. Je leert zulke nachten sneller achter je te laten en het proces van herstel en vertrouwen in je natuurlijke slaapvermogen voort te zetten.

Altijd perfect slapen bestaat niet, ook al verlangen we ernaar. Maar herinner je je nog hoe je sliep vóórdat je last kreeg van chronische slapeloosheid? Zelfs toen waren er mindere nachten – en die lieten je destijds waarschijnlijk ook niet uit balans brengen.

Dit artikel is geschreven door slaapdeskundige Eef Swillens. Meer informatie over haar werkwijze en de begeleiding die zij kan bieden is te vinden op slaaptruste.nl