Hartstikke moe en toch niet kunnen slapen

Herkenbaar? Het eeuwige zoeken naar een oplossing bij therapeuten, artsen of middeltjes… We zijn er druk mee bezig en zijn bij iedere stap hoopvol, maar steeds leidt het weer tot teleurstelling. Het zoeken houdt ons vast in de kern van de oorzaak van het slaapprobleem, namelijk: het actief proberen te controleren, hard werken, in de actiestand staan en de weerstand, en daarmee in de hyperarousal. Als we dit overdag doen, nemen we het onbewust mee in ons systeem in de nacht: dan komt het effect van – hartstikke moe zijn maar niet in staat zijn om slaperig te worden noch te slapen.

Waarom zoeken en jagen niet helpt

Het begrijpelijke gezoek en gejaag naar een oplossing veroorzaakt dat het brein in de ‘overspanning’ gaat en juist dát kunnen we niet gebruiken als we lekker willen slapen. Kalmte, ontspanning en kunnen loslaten in veiligheid zijn belangrijke ingrediënten in de voedingsbodem van slaap.

‘Hyperarousal’ wil eigenlijk zeggen dat ons systeem in een langdurige overlevingsmodus verkeert. Het heeft een continue respons van – vecht, vlucht of bevries – staat aangenomen en neemt dat mee in de nacht. Daarnaast ervaren we in die nacht alles een niveau zwaarder en ingewikkelder, waardoor de gehele associatie met wakker liggen nog een extra donkere kleur krijgt. Vervolgens willen we overdag nog meer bezig gaan met hiertegen vechten. We zijn teleurgesteld en zetten onze zoektocht (weerstand) naar controle nog harder voort. We zijn meegenomen in de vicieuze cirkel van slapeloosheid. Een hele herkenbare en logische valkuil.

Het verschil tussen gezonde stress en hyperarousal

Een ‘normale’ of ‘gezonde’ stressreactie is tijdelijk en functioneel. Ze geeft ons de fysieke mogelijkheid om te handelen in spannende situaties en vervolgens kan de stresssensatie weer langzaam verdwijnen. Hormonen en het sympathische deel van het autonome zenuwstelsel kunnen weer ‘zakken’ en in evenwicht komen.

Bij hyperarousal echter, blijft de – vecht, vlucht, bevries – reactie aanwezig. Het brein denkt dreiging te detecteren, terwijl er geen echt wezenlijk gevaar is, en het blijft actief speuren naar mogelijk gevaar. In deze paraatheidsstaat is het zo goed als onmogelijk om te slapen. We dienen ons veilig te voelen, wil slaap ons kunnen overvallen.

Stress als ingang tot verandering

Stress is dus een ding bij slapeloosheid, maar dat zal je niet verrassen. Stress is iets individueels, iets subjectiefs, het is een perceptie. Daar zit ook je invloed en daar is dus beweging en verandering mogelijk. Want hoe kijk je naar je stress, is het per se iets om bang voor te zijn?

Als we onze relatie met stress kunnen herdefiniëren, vanuit een andere benadering kunnen zien en ervaren, hoeveel zou dat waard zijn voor bijvoorbeeld een flexibeler houding in een stressmoment?

De kracht van het onderbewuste

De – vecht, vlucht, bevries – reactie is grotendeels een onbewuste. Het mooie is dat het onderbewustzijn niet per definitie statisch of onveranderbaar is. Wij mensen hebben een leervermogen; we zijn in staat nieuwe dingen aan te leren en oude patronen te herschrijven. Dat vergt bereidheid, met name in relatie tot tijd, geduld, consistent zijn in oefenen, herhaling van oefening, en vallen en opstaan.

Bewustwording als eerste stap

Het begint allemaal met bewustwording: kunnen zien, herkennen en erkennen dat je bepaalde stressreactie-patronen hebt. Het effect is dat je makkelijker kunt observeren wat er gebeurt, hetgeen je direct in een andere positie brengt. Het kunnen zien van een relatieve afstand brengt je makkelijker in het aanwezige hier en nu en haalt je uit de overspoeling van de ervaren stress. Daarmee kom je in een positie – noem het ‘metapositie’ – waarin verandering mogelijk is: een shift naar meer regie op uiteindelijk een meer kalme, realistischere reactie.

Van dag naar nacht: veiligheid herwinnen

Rustiger en kalmer reageren op spannende situaties kunnen we overdag oefenen. Als het ons overdag lukt rustiger door spanningen heen te navigeren, dan zijn we uiteindelijk in de basis meer gegrond. We staan iets steviger op onze benen, we zijn iets meer ingebed in een gevoel van veiligheid. Als veiligheid zijn plek weer wat meer kan innemen overdag, zal dit uiteindelijk een bijzondere invloed hebben op de kwaliteit van de nacht. Stapje voor stapje kunnen we daar komen!

Dit artikel is geschreven door slaapdeskundige Eef Swillens van slaaptruste.nl (waarvoor hartelijk dank).