“Zonder licht vaart niemand wel”. Het is een gevleugelde uitspraak van Toine Schoutens. Als voormalig directeur van de Stichting Onderzoek Licht & Gezondheid SOLG en oprichter van Chrono Eyewear (medische oplossingen op het gebied van lichttherapie, waaronder de Propeaq lichttherapiebril) kan hij gezien worden als een absolute expert op het gebied van lichttherapie. Regelmatig vertelt hij in de media over de kracht en vele toepassingen van lichttherapie. Vandaag voelt slaapwijzer.net hem aan de tand en uiteraard gaan we hierbij specifiek in op het toepassen van lichttherapie bij slaapproblemen.
Kunt u kort iets over uw achtergrond vertellen? Hoe bent u met lichttherapie in aanraking gekomen en wat heeft u op dit gebied allemaal gedaan?
Ik ben van oorsprong verpleegkundige en kwam eind jaren ’80 in contact met wetenschappers uit de VS en Canada die met behulp van lichttherapie onderzoek deden naar nieuwe behandelwijzen voor winterblues (mild) en winterdepressie (ernstig). In de jaren daarna was ik werkzaam bij de Stichting Onderzoek Licht & Gezondheid van de Technische Universiteit Eindhoven en later bij het Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid (AMC Amsterdam). Ik heb met collega’s onderzoek gedaan naar het gebruik van licht bij de ziekte van Alzheimer, burn-outs en slaapstoornissen als gevolg van de ziekte van Parkinson. Bij al deze activiteiten is slaap de gemene deler.
U begeleidt topsporters om door middel van lichttherapie optimaal te presteren en de gevolgen van jetlags weg te nemen. Kunt u hier iets over vertellen?
Sinds 2006 ben ik werkzaam voor veel Olympische sporters uit binnen- en buitenland. Doel is om met behulp van lichttherapie de effecten van jetlags terug te dringen en te ondersteunen bij het optimaal presteren op ongewone momenten. Ik adviseer onder andere het NOC*NSF, het Belgische en Zwitserse Olympische Comité, de Ierse rugbyspelers en de Deense curling dames. De methode die we hanteren heet faseverschuiving waarbij we met een combinatie van blauw licht en het blokkeren van licht met rode glazen de topsporter al voor het vertrek in het slaapwaak-ritme van de plaats van bestemming brengen. Gevolg is dat je zonder jetlag op de plaats van bestemming arriveert. De methode is ook geschikt om het presteren tijdens de avond of de vroege ochtend te ondersteunen.
Lichttherapie wordt steeds populairder in Nederland. Hoe kijkt u aan tegen deze trend?
Ik denk dat dit een hele goede ontwikkeling is. Lichttherapie is veilig en effectief en kent nagenoeg geen bijverschijnselen. Daarnaast is het duurzaam en veel minder kostbaar dan medicatie. Wel is de juiste timing belangrijk en moet je met voldoende discipline de voorschriften volgen voor het beste resultaat.
Waarvoor kan lichttherapie toegepast worden?
Allereerst bij winterblues en bij winterdepressie. Voor deze laatste variant is een bezoek aan de huisarts of specialist een vereiste. Lichttherapie wordt ook in toenemende mate ingezet bij slaapproblemen. Vooral bij verschuivingen van de slaapfase biedt lichttherapie kansen om weer een normaal ritme te krijgen. Ook hierbij is de timing van de blootstelling aan licht en duisternis belangrijk.
Lichttherapie wordt ook ingezet bij het werken in de nachtdienst waarbij aan het begin van de dienst het slaapwaak-ritme naar een later moment wordt verschoven met blauw licht. Aan het eind van de dienst wordt het ochtendlicht juist geblokkeerd (met de rode glazen van de Propeaq lichttherapiebril) om de aanmaak van cortisol te stoppen.
Lichttherapie wordt ook met veel succes ingezet bij het verminderen van jetlags en om over meer energie te beschikken tijdens de ochtend.
Hoe kun je inschatten of lichttherapie voor jou zinvol is?
Dat is eigelijk eenvoudig. Het is voor iedereen zinvol die veel reist of onregelmatig werkt of leeft. Ook voor mensen die zich minder happy voelen in de winter of te maken hebben met slaapproblemen is lichttherapie een uitkomst.
In hoeverre kan lichttherapie een waardevolle rol vervullen bij slaapproblemen?
Zoals eerder aangegeven wordt lichttherapie veel gebruikt bij ontregelingen van het slaap-waakritme. Blootstelling aan licht op de juiste momenten kan helpen om het evenwicht te herstellen. Eventueel kun je de toepassing van lichttherapie bespreken met je huisarts of een slaapspecialist.
Heeft u richtlijnen voor specifieke vormen van slapeloosheid?
Uit recent onderzoek komt bijvoorbeeld naar voren dat veel licht in de ochtend en veel duisternis in de avond helpt bij problemen met inslapen, terwijl mensen ook aangeven dat ze de kwaliteit van de slaap daarna beter vinden. Bij problemen met het doorslapen tijdens de nacht is het advies om je 30 minuten bloot te stellen aan blauw licht na het opstaan en nog eens 30 minuten ongeveer 2 uur voor het slapengaan.
Hiermee verleng je de lengte van de daglichtperiode, zodat de slaap meer geconcentreerd wordt tijdens de nacht. Het advies is om bij deze vorm van behandeling geen middagdutjes te doen of deze tot 20 minuten te beperken rond 13.30 uur in de middag.
Waar moet een goede daglichtlamp of lichttherapiebril volgens u aan voldoen?
Een daglichtlamp moet voldoende licht geven. Dit is 10.000 lux op minimaal 30 cm afstand tot het oog met het juiste (dag)lichtspectrum. Bij een lichttherapiebril met blauw licht moet er sprake zijn van circa 35 tot 40 lux. De lichtbril moet comfortabel zitten en je moet er niet mee voor schut lopen. Ik vind het design daarom belangrijk. Ook moet er een mogelijkheid zijn om glazen op sterkte te gebruiken en tevens om rode glazen te kunnen verwisselen om de duisternis te simuleren.
Er zijn lichttherapie-oplossingen met blauw licht en met wit licht. Wat is het verschil en wat verdient volgens u de voorkeur?
Het werkzame deel van het spectrum voor de onderdrukking van melatonine is blauw licht met een golflengte van 468nm. Wit licht met een hoge intensiteit bevat dit blauwe licht, maar je kunt het min of meer zien als een overdosis. Het is niet gevaarlijk, maar vaak hinderlijk en onnodig.
U heeft de Propeaq lichttherapiebril ontwikkeld. Kunt u uitleggen hoe dit product tot stand is gekomen?
Ik heb in 2007 een lichttherapiebril ontwikkeld samen met een student van de universiteit Endhoven. Hiervoor was de markt nog niet rijp en dit prototype verdween in de ijskast. In 2014 belde Jacco Verhaeren, toen technisch directeur van de KNZB, mij op met de vraag of ik iets anders had dan die onhandige lampen die ze altijd maar mee moesten slepen. Ik heb het prototype weer uit de ijskast gehaald en doorontwikkeld tot de Propeaq. Deze hebben we voor het eerst in 2016 tijdens de Olympische Spelen in Rio de Janeiro ingezet. Jacco was toen technisch directeur van de Australische zwembond en na afloop zeer enthousiast over het gebruik. Ook ruim honderd andere Olympiërs gebruikten de lichtbril toen en inmiddels zijn het er meer dan 300.
De Propeaq heeft een behoorlijk prijskaartje. Kunt u uitleggen waarom deze lichttherapiebril het aankoopbedrag waard is?
De lichttherapiebril van Propeaq stelt je in de gelegenheid om optimaal te profiteren van de voordelen van (blauw) licht zonder dat dit je dagelijkse bezigheden in de weg staat. De lichtgewicht bril wijkt niet af van een sportieve zonnebril en is overal en altijd te dragen. Het blauwe licht van slechts 40 lux verblindt niet en is net zo effectief als het witte licht van een kwalitatief hoogwaardige daglichtlamp. Je bent niet langer gebonden aan een vaste plek en kunt optimaal profiteren van de voordelen: beter (door)slapen, meer energie en het voorkomen van de ‘winterblues’.
Lees meer: de zin en de onzin van de daglichtlamp: 21 vragen aan klinisch psycholoog Ybe Meesters